Jak skutecznie komunikować się w rodzinie?

Rodzice są dla dziecka pierwszymi dawcami uczuć. Komunikują je w sposób werbalny bądź niewerbalny - zależy to od sposobu, w jaki przejawiają miłość względem siebie oraz względem dzieci. Jest to bardzo ważne w kształtowaniu emocjonalnej atmosfery w rodzinie. W rodzinach, które cechuje wysoki poziom komunikacji, następuje przenoszenie dobrego odnoszenia się do siebie małżonków na wzajemne stosunki między rodzicami a dziećmi, a później między dzieci i ich towarzyszy zabaw. Przy niskim poziomie komunikacji prawidłowość ta ulega zaburzeniu. Jeżeli rodzice dobrze wyrażają swoje uczucia, to ten fakt nie tylko upoważnia dzieci do ekspresji własnych emocji, lecz również sprawia, że rośnie ich szacunek do rodziców jako dorosłych ludzi. Komunikacja, dialog to przede wszystkim mówienie i słuchanie - na tym polega porozumiewanie się.

Aby skutecznie rozmawiać z dzieckiem, należy przede wszystkim okazać chęć zrozumienia go. Zachęcając dziecko do otwarcia się musimy pamiętać o kilku wskazówkach:

1. nie atakuj pozycji dziecka, lecz staraj się je zrozumieć - stwórz klimat sprzyjający wymianie. Dziecko poczuje się mniej zagrożone, nie będzie się bało stracić twarzy i jego opór będzie mniejszy. W ten sposób, rozluźniając sytuację, natychmiast zyskujemy możliwości znalezienia nowych, wzajemnie korzystnych wyjść;

2. pokaż dziecku, że zależy ci na jego zrozumieniu, że uznajesz możliwość zmiany sądu, zgodnie z jego punktem widzenia. Szczere współdziałanie z dzieckiem jest gwarancją sukcesu naszych zamierzeń;

3. pozytywny klimat w domu wzbudza zaufanie, ułatwia komunikację i przyspiesza odkrycie tego, co jeszcze nie zostało wypowiedziane. Uważne i cierpliwe wysłuchanie dziecka wymaga od dorosłego, aby:

* przestrzegał zasad partnerstwa - zachowując swą kierowniczą funkcję, dorosły (nauczyciel czy rodzic) nie narzuca nakazów i zakazów, lecz stara się je uzasadnić, wyjaśnić ich cele i znaczenia;

* koncentrował się na dziecku;

* akceptował je wewnętrznie;

* uznawał pierwszeństwo wypowiedzenia się dziecka.

Istnieją różne techniki stosowane przez dorosłych w rozmowach z dzieckiem:

1. Wypytywanie - jest sztuką samą w sobie. A ponieważ chodzi nam o otwarcie dyskusji, należy wybrać taką metodę, która temu sprzyja. Będą to pytania otwarte, nastawione na spontaniczność wypowiedzi w przeciwieństwie do pytań zamkniętych. Pytania otwarte są tak formułowane, żeby dziecko mogło swobodnie wyrazić swoją opinię, bez sugerowania czy nacisku. Zachęcają do wymieniania racji, rozwinięcia opinii, jego pole zasięgu jest otwarte. Pytania otwarte zaczynają się od: jaki?, co?, jak?, dlaczego?, co?; pytania zamknięte od: czy?, dlatego pozostawiają dziecku mało wolności. Pociągają za sobą odpowiedzi w rodzaju: tak, nie, nigdy, wcale. Zamykają one dialog lub zmuszają do stawiania następnych pytań. Dziecko może czuć się jak na przesłuchaniu i zamknąć w sobie. Można także używać pytań zapasowych, które pozwalają na sprecyzowanie myśli wyrażanych przez dziecko, na jej pogłębienie, na ujawnienie innych pobudek. Uzupełniają one pytanie otwarte. Można je tak formułować: Co przez to rozumiesz?, Czy możesz o tym powiedzieć coś więcej?, Czy możesz powiedzieć dokładniej, dlaczego, ile itp.

2. Słuchanie aktywne - bardzo ważną umiejętnością zapewniającą skuteczność rozmowy jest słuchanie. Dziecku nie wystarcza, że dorosły je wysłucha, musi mieć też pewność, że je rozumie. Najwyższy stopień słuchania wymaga od nas pełnego zaangażowania, uaktywnienie wszystkich naszych zmysłów. Słuchamy nie tylko uszami, lecz oczami i sercem. Koncentrujemy całą naszą uwagę (nie przerywamy, nie przeszkadzamy), pozycja ciała wyraża chęć współpracy, równoprawność, uświadamianie sobie potrzeb innych, obiektywizm, odpowiadamy po namyśle, jesteśmy zorientowani na rozwiązywanie wspólnych problemów, utrzymujemy kontakt wzrokowy, jesteśmy powściągliwi w wyrażaniu własnego zdania. Staramy się dostrzec emocje i uczucia kryjące się za słowami. Ten rodzaj słuchania nazywamy słuchaniem empatycznym. Dziecko, świadome naszych starań, będzie widziało w nich dowód naszego szacunku dla niego. Poczuje się kimś ważnym, wartościowym. Płyną z tego dwie korzyści: wzmożona motywacja do powiedzenia w kwestii spornej czegoś ważnego, a poza tym samo dziecko chętniej nas wysłucha.

3. Parafraza - Prawidłowa rozmowa powinna zawierać parafrazę, czyli oddanie innymi słowami sensu wypowiedzi lub uczucia w nim zawartego w sposób bezsporny. Można zacząć słowami: O ile dobrze zrozumiałem..., Chciałbym upewnić się, czy pojąłem jak trzeba..., Inaczej mówiąc... Istotny jest również ton głosu, jakim porozumiewamy się z dzieckiem. Powinien być on łagodny, spadający przy końcu zdania, dzięki temu nie przypomina ono pytania (dziecku bowiem ton pytający może wydawać się zbyt oskarżający). Również tzw. ciepłe zachowania: milczące potakiwanie, skinięcie głową, lekki szept zachęcający do kontynuowania, są fizycznymi oznakami naszej uwagi. Pozwólmy dzieciom mówić, aby ich emocje wyładowywały się bez próby ich powstrzymania. W ten sposób dziecko się uspokoi. Niezwykle ważny jest również czas, w jakim prowadzimy rozmowę. Gdy czas jest niesprzyjający, brakuje natychmiastowej reakcji ze strony dziecka (słowa: zaraz, za chwilę), brak dyspozycyjności dziecka, czyli jego gotowości do natychmiastowego, bezdyskusyjnego podporządkowania się woli rodziców czy wychowawcy.

Skuteczną techniką prowadzącą do rozwiązania problemów jest zaplanowana dyskusja - poważna i świadoma rozmowa, odbywająca się wtedy, kiedy wszyscy panują nad sobą i są skoncentrowani. Wskazówki ułatwiające rozmowę z dzieckiem:

* Słuchaj bardzo uważnie.

* Zaakceptuj jego uczucia i określ je.

* „Wejdź w skórę dziecka”, aby spojrzećna sytuacjęz jego punktu widzenia - identyfikuj się z dzieckiem.

* Wysławiaj się jasno, zrozumiale i do końca precyzuj swoje zdania.

* Postaraj się o synchronizację między tobą a dzieckiem;

* Używaj łagodnego tonu - język wpływa na humor i uczucia;

* Używaj jego języka - zarówno pod względem doboru słów jak i stylu;

* Skoordynuj swoje zachowanie z zachowaniem i gestami dziecka - chodzi tu o komunikację niewerbalną wyrażającą się postawą ciała, gestami, mimiką spojrzeniem.

* Wyrażaj swoje własne uczucia i emocje, ale nie obarczaj za nie odpowiedzialnością dziecka.

Wypowiadaj się w formie „ja”, gdy jasno wyrażasz swoje uczucia, zachęcasz tym samym dziecko, by podążało za nami.

* Zastanów się dobrze nad tym, jak odbierasz uczucia dziecka - chodzi o to, aby ich nie negować ale dać im prawo do istnienia. Już samo ich nazwanie oznacza, iż są rozpoznane i pełniej zaakceptowane.

* Wystrzegaj się przekazu niejasnego lub z podwójnym sensem.

* Unikaj niefortunnych wyrażeń

* Unikaj poniżania, ataków osobistych, raniących słów, przykrych wyrażeń

* Unikaj pytań- pułpek. Tego rodzaju pytania w żadnym wypadku nie pozwalają na prawdziwe zrozumienie problemów dziecka.

* Jeżli to możliwe lub konieczne - zamień pragnienia dziecka w fantazję

* Udziel informacji.

* Porozmawiaj o swoich uczuciach.

Skuteczna rozmowa ma miejsce wtedy, gdy dorosł z dzieckiem nie chce niczego w tym momencie załatwić nie ma interesu innego niż ten, aby być razem i cieszyć się ze spotkania, aby poznawać i coraz głębiej rozumieć dziecko, wyrażać otwarcie siebie. Takie bliskie, głębokie spotkania pozostawiają istotne ślady w doświadczeniu dziecka. Otwierająmu nowe perspektywy rozwoju. Jeżli rodzice czy nauczyciele poświęcają chwilę czasu i wysiłku, aby wypracować osobiste pozytywne zasady komunikowania się oraz zgodzą się na ich używanie, wtedy także oni będą mogli w nich znaleźć wiele przyjemności.